Gustav Mensching (1901-1978) Tarihsel Din Sosyolojisi
Alman din sosyoloğu Mensching, Marburg Okulu’nun bir üyesidir ve anlayıcı din sosyolojisi geleneğine bağlıdır. Onun özellikle Durkheim hakkındaki eleştirel düşünceleri, bu alanda etkili olmuştur. Mensching, sosyo-kültürel koşulların din üzerinde kesin bir etkiye sahip olmadığını iddia eder. Ayrıca O, anlayıcı yaklaşımı kullanarak, biresel ve kollektif ihtiyaçları karşılamada dinin gerekliliğine ilişkin kabuller üzerine kurulu Durkheim’in varsayımları ile Kuzey Amerika’daki işlevselci bakış açılarını çürütmeye çalışır. Mensching, bireysel ve dini faktörler arasındaki ilişkiyi reddetmemekle birlikte, bu ilişkileri ikili bir bakış açısı çerçevesinde ele alır: Din alanındaki sosyal fenomenlerin incelenmesi ve bizzat dine dayalı sosyal ilişkilerin incelenmesi. Ayrıca O, özellikle belirli bir dini inceleme konusu yapan özel bir din sosyolojisi yerine çeşitli tarihi dinler içerisindeki sosyal ilişkilerin temel ve evrensel karakterlerini inceleyen tarihi, genel bir din sosyolojisini savunur.
Mensching’e göre din sosyolojisi, dinin yapısındaki sosyolojik olayların ve dinin sosyolojik ilişkilerinin incelenmesidir. Din sosyolojisi, sosyoloji kadar din araştırmalarına da bağlıdır. Bu nedenle din sosyolojisi, dinler tarihi’nin empirik verilerini sistematik ve karşılaştırmalı olarak inceleyen disiplinlerle de sıkı bir ilişki içerisindedir. Ayrıca o, dini tezahürler dünyasındaki sosyolojik gelişmeleri, bu tezahürlerin yapılarını ve kanunlarını inceler. Mensching, genel ve sistematik din sosyolojisinin konusunu şöyle özetler: Dinin tabii (aile, kabile, devlet, cemaat) karşısındaki tutumu, bu gruplarla karşılıklı ilişkileri, dinden doğan gruplaşmalar, bilgin-talebe üzerine kurulan ilişkiler, şeyh-mürit üzerine kurulan cemaatler, dini grupların kendi aralarındaki ilişkiler.
Mensching, “Soziologie der Religion” adlı eserinde, bütün dinlerin ve cemaatlerin sosyolojik analizini yapmayı denemiş, dinin kendine özgü toplumsal varlığı ve dinamizmi üzerinde durmuştur. Mensching, burada dini dinî toplumsal ve ekonomik koşulların bir sonucu olarak değerlendiren anlayışları eleştirir. Ona göre din sosyolojisinin amacı, dine dayalı sosyolojik ilişkilerin açıklanmasıdır. Mensching, tarihi metodu benimseyerek sadece bir dinin sosyolojisini yapmayı ilke olarak kabul etmekle birlikte, bu eserinde, dinler tarihinin verilerinden hareketle dinleri önce milli ve evrensel dinler olarak iki kategoriye ayırmış, ardından her bir kategoride yer alan dinin toplumla ilişkilerini ayrı başlıklar halinde incelemiştir. Mensching, sırf dini gruplar konusunda ise, tipolojik sosyolojinin kategorilerini dini nitelikli toplumsal olaylara uyarlamıştır.
Kaynak:
Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu; Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi
