Din Sosyolojisi

Joachim Wach (1898-1955) Tipolojik Din Sosyolojisi

PAYLAŞ

Joachim Wach (1898-1955) Tipolojik Din Sosyolojisi

Alman bir bilim adamı olan Wach, Weber’den büyük ölçüde etkilenmiştir. Ancak Rudolf Otto ve Max Weber’in öğrencisi olan Wach, incelemelerini sadece Hıristiyanlıkla sınırlandırmak yerine bütün dinleri araştırma kapsamına almış ve tarihi, fenomenolojik, karşılaştırmalı ve tipolojik yöntemleri bir arada kullanarak, genel ve sistematik bir din sosyolojisine katkıda bulunanlar arasında yer almıştır. Wach’ın bu alanda yazılmış pek çok eseri bulunmakla birlikte, en önemli çalışması, “Din Sosyolojisi (The Sociology of Religion) başlığını taşımaktadır.

Wach, Weber’de olduğu gibi, sadece din ve ekonomi ilişkileri üzerinde durmamış, aynı zamanda din sosyolojisinin amacı, metodu ve diğer bilim dalları arasındaki yerini ortaya koyarak, çeşitli konular üzerine çok sayıda derinliğine inceleme gerçekleştirmiştir. Ayrıca Wach’ın, dini tecrübenin ifade biçimlerini, “teorik”(inanç), “pratik”(ibadet) ve “sosyolojik”(dini topluluk) olarak üçlü bir tipolojisiyle açıklamasıyla birlikte din sosyolojisi sadece etnolojik verilere dayalı bir ilkel dinler sosyolojisi olmaktan kurtulmuş ve evrensel bir niteliğe kavuşmuştur.

Wach’ın, Friedrich Heiler ve Rudolf Otto ile karşılaşması, din sosyolojisi anlayışının gelişimi açısından bir dönüm noktası olmuştur. Bu karşılaşmadan sonra Wach’ın temel ilgisi hermönetik ve fenomenolojiye kaymış ve O, din ve toplum arasındaki karmaşık ilişkileri anlamak için “tanımlayıcı” ve “yorumlayıcı” bir yöntem üzerinde çalışmaya başlamıştır.

Wach’a göre, büyük teolojik, felsefi ve hermönetik sistemlerde olduğu gibi, din bilimi de yöntem ve yorumlamanın sınırlarına ilişkin kesin tanımlara ve kapsamlı tartışmalara ihtiyaç duymaktadır. O, din sosyolojisini köklü, sosyal reform programlarıyla özdeşleştiren “Hıristiyan sosyolojisi” kavramını riskli bulur. Çünkü, farklı dini tecrübe biçimlerine karşı tarafsızlık ve bilimsel ya da bilişsel açıklık önemli bir zorunluluktur. Daha doğrusu araştırmacı kendisini sadece inandığı dini incelemekle sınırlandırmamalı, anlama için gerekli olan duygudaş bir tutuma da sahip olmalıdır. Yani o, bizzat inananlar tarafından anlaşıldığı şekliyle dini fenomenlerin doğasını ve manasını anlamaya ve değerlendirmeye çalışmalıdır.

Wach, bu çerçevede din ve toplum arasındaki etkileşimlerle ilgilenmiş ve dini kutsalın tecrübesi olarak tanımlayan Rudolf Otto’nun temel kavramlarından hareketle çok sayıda hipotez geliştirmiştir. Wach’a göre kutsalın tecrübesi ve geleneğin oynadığı rol, gerek grup gerekse birey açısından son derece önemlidir. O, dinin toplumsal işlevlerinin çift kutupluluğuna dikkat çeker. Bunlar: Dinin olumlu ya da bütünleştirici etkisi ve olumsuz ya da yıkıcı etkisidir.

Wach’ın din sosyolojisi, aslında tipolojiler üzerine kurulmuş denilebilir. “Savaşçı dinler”, “tüccar dinler” ve “köylü dinlerinden” oluşan inançlar tipolojisi; yerel, ırki, milli kültler ve aile kültleri üzerine kurulan kültler tipolojisi; kurucu, reformcu, peygamber, elçi, kâhin, veli vb. gibi dindar kişilikleri sınıflandıran dini otorite tipolojisi bunlar arasında en çok bilinenleridir.

Kaynak: Niyazi Akyüz, İhsan Çapcıoğlu; Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi