Din Sosyolojisi

Ferdinand Tönnies (1855-1936): Gemeinschaft-Gesellschaft

PAYLAŞ

Ferdinand Tönnies (1855-1936): Gemeinschaft-Gesellschaft

Tönnies, Kuzey Almanya Schleswing-Holstein’de varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak dünyaya geldi. Strasburg, Jena, Bonn, Leipzig ve Tübingen Üniversitelerinde filoloji, felsefe, teoloji, arkeoloji ve sanat tarihi eğitimi gördü. 1887’de Tübingen Üniversitesi’nde klâsik filoloji doktorasını tamamladı. Babasından maddi destek gören Tönnies araştırmalarını Berlin ve Londra’da sürdürdü ve ardından ekonomi, istatistik ve son olarak sosyoloji profesörlüğü unvanları kazandı. Fikirleri ve Yahudi düşmanlığına saldırıları yüzünden Naziler tarafından kovuluncaya dek Kiel Üniversitesi’nde çalıştı.(1913-1933)

Tönnies’in hayatı ve düşüncelerini etkileyen temel faktörler şöyle sıralanabilir:

-Köy hayatını anlamasına yardımcı olan çiftçi kökeni,

-Yeni bir evrensel din fikrine ilgisine ve ahlaka vurgusuna ilham kaynağı oluşturan annesinin Lutherci kökeni

-Weber, Durkheim gibi çağdaşları ve özellikle Alman Sosyoloji Derneği’ni birlikte kurdukları Georg Simmel ve Werner Sombart. Diğerleri gibi o da sosyal bilimleri saygın bilimsel bir disiplin haline getirmeye çalıştı. Birçok seyahat yaptı.

-Siyasal sempatileri. Tönnies, aslında muhafazakâr bir tabiata sahip olsa da, sosyalist ve milliyetçi hareketlerle aktif olarak ilgilendi, Finlandiya ve İrlanda Bağımsızlık Hareketlerini destekledi ve Nazizme karşı Alman Sosyal Demokrat Partisi’ne katıldı. Fabian ve Marksist düşüncelerden oldukça etkilendi. Bu çeşitli faktörlerin etkisinin yanı sıra, malî ve akademik bağımsızlığı ve geçmişe duygusal bağlılığı onun temel çalışması Gemeinschaft-Gesellschaft’a (1887) yansımıştır. O, çoğu çağdaşı gibi, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’yı büyük ölçüde etkisi altına alan kapsamlı değişimleri, özellikle geçmişten temel bir kopuş olarak gördüğü sanayileşme ve kentleşmeyi anlamak için yoğun çaba gösterdi.

Eski geleneksel ve tarımcı hayat tarzını yeni modern ve kentsel hayat tarzıyla hem ideal tipler hem de farklı ve karşıt toplumsal ilişkiler ve hayat tarzları bağlamında karşılaştırmayı ve aradaki farklılıkları ortaya koymayı amaçlayan Gemeinschaft-Gesellschaft kavram çifti cemaat-topluluk sosyolojisinin kurucu babalarından Ferdinand Tönnies’in yazılarına kadar götürülebilir.

Yakın dostları ve çağdaşları –Weber, Durkheim ve Georg Simmel gibi 1800’lerin sonlarında yazan Tönnies, Avrupa ve Amerika’yı baştan aşağıya değiştiren büyük toplumsal, ekonomik ve siyasal dönüşümleri, özellikle sanayileşme, kentleşme ve bizzat tanık olduğu geçmişle köklü kopuşları anlamaya çalıştı. Tönnies temel çalışması Gemeinschaft-Gesellschaft’ta geçişteki toplumlar ile girilmekte olan sanayi çağı Avrupası arasındaki temel farklılıkları, özellikle toplumsal ilişkilerdeki değişimin doğası ve kapsamını kavramaya çalışır.

Gemeinschaft terimi genellikle “topluluk/cemaat” olarak çevrilir. Terim geçmişin uyum ve istikrar çağının romantik anılarını çağrıştırır. Fakat Tönnies terimi daha özel anlamda, büyük ölçüde kişisel, yakın ve sürekli insan ilişkilerini anlatmakta kullanmıştır. Bu ilişkiler içindeki bireyler, tıpkı ailede olduğu gibi, tamamen değilse de, büyük ölçüde gerçek dostlar grubuna veya sıkıca birbirine bağlı bir gruba katılmaktadırlar. Tönnies, bu bağları, herkesin yerini bildiği, statünün atfedildiği, toplumsal ve coğrafi hareketliliğin sınırlı olduğu ve tüm hayat tarzının homojen bir kültüre, örgütlü dine dayandığı ve iki önemli sosyal kontrol birimi “aile” ve “kilise” tarafından desteklenen kesin bir değerler ve ahlak kuralları tarafından düzenlendiği geleneksel köy topluluklarıyla ilişkilendirmeye çalışır. Bu küçük toplumlarda herkes birbirini tanır ve kan bağıyla veya evlilikle birbirine bağlıdır. Toprağa, akrabalara ve doğadaki düzenliliklere bağımlı olan bu bireylerin çok azı kendi topraklarından uzaklaşır. İlişkiler daha doğal, organik ve duygusal görünür. Bu ilişkiler bugünkünden daha fazla anlama sahip görünmektedir.

Gesellschaft terimi genellikle “toplum” veya “birlik” olarak çevrilir. Tönnies bu terimi, gemeinschaft’la karşıtlık içindeki her şeyi, özellikle modern kent hayatının görünüşte kişisellikten uzak, yapay ve geçici ilişkilerini anlatmak için kullanmıştır. Ticaret ve sanayi kişinin başkalarıyla ilişkilerinde daha hesaplı, daha rasyonel ve kendi çıkarına yönelik bir yaklaşım içinde olmasını gerektirir. Biz, insanları tanımak yerine, daha ziyade onlarla sözleşmeler veya anlaşmalar yaparız. İşimiz hatta gündelik ilişkilerimiz esas olarak bir amacın, diğerlerinden bir şeyler almanın aracıdır. Bu yüzden onlar dar ve sınırlıdır. Biz bir tezgâhtar veya banka memuruyla bir şeyler almak için konuşuruz. Modern sanayi hayatında duygu ve yakınlığa yer yoktur. Bizler, hayatın genel akışının giderek hızlandığı, daha dinamik, rekabetçi ve büyük ölçekli hale geldiği bir toplumda, ekonomik ilerleme, daha yüksek bir hayat standardı ve statü mücadelesi veririz. Tek bir kültür yerine çok az toplumsal yaptırıma sahip birçok farklı hayat tarzı vardır.

Gemeinschaft ve gesellschaft kavramları Tönnies’in sosyoloji tarihi kitaplarına küçük topluluk araştırmalarının ve kent sosyolojisinin kurucu babası olarak geçmesini sağladı. Onun kitabı, 1930’lara kadar yaygın olarak okunmasa da, her toplum tipini, topluluk/cemaat hayatının her yönünü araştıran pek çok araştırmaya ilham kaynağı oldu ve 1900’ler Amerika’sında Chicago Okulu’nun kent araştırmalarını önemli ölçüde etkiledi. Robert Redfield ve Lois Wirth gibi sosyal bilimciler kırsal-kent süreklilik teorisi geliştirdiler: Söz konusu çalışmalarda, tüm insan yerleşimlerinin birbirlerini yıkma eğiliminden söz edilerek, özellikle kırsal ve kentsel hayat tarzları “iki kutup” olarak birbirinin karşısına kondu. Başka bir deyişle nasıl yaşadığınızı yaşadığınız yer belirler. Tönnies, yeni kasabalar ve bahçe kentler gibi hareketlere de ilham kaynağı olmuştur.

Kaynak:

Özcan Güngör; Basılmamış Ders Notları

Marten Slattery; Sosyolojide Temel Fikirler